Thị trường Trung Quốc, với nhu cầu nhập khẩu năng lượng khổng lồ và hệ thống thanh toán khéo léo vượt qua rào cản của đồng USD, đã trở thành đích đến chính của dầu Iran.
Theo dữ liệu từ công ty phân tích Kpler, lượng dầu thô Iran nhập khẩu vào Trung Quốc đã tăng gần gấp đôi trong 2 năm qua, từ mức năm 2022 lên đến 17,8 triệu thùng mỗi ngày vào năm 2024.
Trong 5 tháng đầu năm nay, khối lượng dầu nhập khẩu từ Iran vẫn duy trì ở mức cao 6,8 triệu thùng mỗi ngày - gần như không thay đổi so với cùng kỳ năm ngoái. Mặc dù hải quan Trung Quốc không hề ghi nhận bất kỳ chuyến dầu nào từ Iran kể từ giữa năm 2022, nhưng thực tế thì khác. Dữ liệu thực tế cho thấy, lượng dầu Iran vẫn đang âm thầm đổ về các cảng Trung Quốc với quy mô lớn.
Báo cáo tháng Năm của Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ (EIA) cho biết, gần 90% lượng dầu thô và khí ngưng tụ xuất khẩu của Iran hiện đang được chuyển tới Trung Quốc. Điều này không chỉ đưa Trung Quốc trở thành khách hàng lớn nhất của dầu Iran mà còn khiến các nỗ lực trừng phạt của Mỹ rơi vào thế khó.
Tình hình trở nên phức tạp hơn khi Iran xây dựng một “chuỗi cung ứng bóng tối” để đưa dầu đến tay người mua mà không bị phát hiện. Phần lớn các tàu dầu Iran đều chuyển hàng từ tàu này sang tàu khác trên vùng biển Trung Đông hoặc tại eo biển Malacca. Những chuyến hàng này thường được thay đổi giấy tờ. Các tàu “bị cấm” chuyển dầu cho tàu “sạch” chưa bị trừng phạt, rồi mới đưa dầu đến Trung Quốc.
Một phần quan trọng của chuỗi này là phương thức thanh toán bằng đồng nhân dân tệ, thông qua các ngân hàng nhỏ đã bị Mỹ liệt vào danh sách trừng phạt. Việc né tránh sử dụng USD và hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT khiến các giao dịch không bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm của Washington.
Chính điều đó đã bảo vệ các nhà máy lọc dầu nhỏ - thường gọi là “teapots”, tại Trung Quốc khỏi rủi ro pháp lý. Những nhà máy này mua dầu theo hình thức “giao hàng tận nơi”, nghĩa là bên bán chịu trách nhiệm vận chuyển và giao hàng, từ đó giúp bên mua tránh bị liên đới nếu có sự cố về pháp lý hay vận chuyển.
Giá cả cũng là một yếu tố không thể bỏ qua. Dầu Iran được bán với mức giá chiết khấu khá sâu - thấp hơn từ 6 đến 7 USD mỗi thùng so với các loại dầu chất lượng tương đương như UAE Upper Zakum. Với mức giá hấp dẫn như vậy, dầu Iran càng dễ dàng vào thị trường châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, nơi các nhà máy lọc dầu vừa nhỏ vừa linh hoạt trong cách tiếp cận nguồn cung.
Ngoài ra, các hoạt động vận chuyển dầu Iran vẫn diễn ra sôi nổi ngoài khơi bờ biển phía Đông Malaysia.
Dù Hoa Kỳ và phương Tây đã tung ra một loạt biện pháp trừng phạt nặng nề, Iran vẫn thể hiện khả năng “lách luật” đáng kinh ngạc. Từ năm 1979 đến nay, Mỹ đã ban hành hàng trăm sắc lệnh hành pháp và đạo luật để siết chặt Iran trong hoạt động xuất khẩu năng lượng. EU cũng đã áp dụng ít nhất tám gói trừng phạt kể từ năm 2007, tập trung vào cấm xuất khẩu dầu, cấm bảo hiểm, hạn chế tài chính và gần đây là lệnh cấm vũ khí và công nghệ liên quan đến quân sự.
Tuy nhiên, bất chấp khối lượng trừng phạt đồ sộ, các chuyên gia cho rằng dòng chảy dầu Iran vẫn không bị ảnh hưởng đáng kể.
Brian Leisen, chiến lược gia năng lượng tại RBC Capital Markets, nhận xét rằng thị trường dầu vật lý “chưa từng ghi nhận tác động lâu dài nào” đến nguồn cung dầu của Iran, kể cả khi các lệnh trừng phạt được áp dụng khắt khe dưới thời Tổng thống Trump.
Mới đây, cựu Tổng thống Donald Trump lại khiến thị trường bất ngờ khi tuyên bố rằng Trung Quốc có thể tiếp tục mua dầu từ Iran. Phát biểu này đã khiến giá dầu thô Mỹ giảm hơn 6%.
Dù Nhà Trắng nhanh chóng đính chính không nới lỏng các biện pháp này, nhưng các nhà quan sát cho rằng đây có thể là bước đi chiến lược nhằm thúc đẩy đàm phán hạt nhân và thể hiện thiện chí với Trung Quốc trước các vòng đàm phán thương mại sắp tới.
Tham khảo CNBC