Từng đường nét mượt mà, chuyển động uyển chuyển - người xem tưởng rằng anime được tạo ra từ niềm đam mê vô tận không bao giờ mất. Thế nhưng đằng sau ánh đèn trường quay rực rỡ ấy là cả một một hệ thống đang đến gần ngưỡng quá tải, oằn mình dưới quá nhiều áp lực: thiếu hụt nhân lực trầm trọng.
Theo Nikkei Asia, quy mô ngành anime Nhật Bản vào năm 2022 đã đạt khoảng 2,9 triệu tỷ yên (khoảng 19,7 tỷ USD), tăng 7% so với một năm trước đó. Con số ấy thể hiện một thị trường đang lên, với đầy triển vọng trên thị trường quốc tế. Hầu hết doanh thu đến từ thị trường nước ngoài – ước tính tăng đến hơn 60% vào năm 2025.
Trong một khảo sát do Hiệp hội Anima & Film Nhật Bản thực hiện, có đến 38% cho biết mức thu nhập hàng tháng dưới 200.000 yên – chỉ khoảng 1.358 USD – và trung bình họ phải làm 219 giờ/tháng, tức khoảng 50 giờ/tuần. Cộng thêm với tuổi dân số già đi nhanh chóng, khi nhóm dân số 65 tuổi trở lên chiếm tỷ lệ cao nhất thế giới, Nhật đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nhân lao từ chính lực lượng kế cận.
Theo một ước tính, đến năm 2050, số lượng họa sĩ hoạt hình (animator) làm việc tại Nhật Bản dự kiến sẽ giảm gần 30% so với mức năm 2019. Tình trạng thiếu hụt lao động đang ngày càng trầm trọng trong khi thị trường anime bùng nổ.
Theo Hiệp hội Hoạt hình Nhật Bản, vào năm 2023, thị trường anime Nhật Bản, bao gồm cả hàng hóa và dịch vụ phát trực tuyến, đã đạt mức cao nhất mọi thời đại là 3,34 nghìn tỷ yên (23 tỷ USD), tăng 14% so với năm trước. Trong tổng số đó, 1,72 nghìn tỷ yên đến từ các thị trường nước ngoài.
Nhìn về phía trước, chính phủ đặt mục tiêu xuất khẩu năm 2033 là 20 nghìn tỷ yên cho ngành công nghiệp nội dung, bao gồm cả trò chơi điện tử. Nếu đạt được mục tiêu đó và anime duy trì được thị phần hiện tại trong tổng kim ngạch xuất khẩu, doanh số bán hàng ở nước ngoài của ngành này có thể tăng gấp 4 lần lên 6,2 nghìn tỷ yên.
Tuy nhiên, tất cả chỉ khiến ngành công nghiệp này lo lắng hơn về tình trạng thiếu hụt lao động. Theo Yosuke Yasui, một nhà kinh tế cấp cao tại Viện nghiên cứu Nhật Bản, các hãng phim Nhật Bản sẽ cần khoảng 30.000 họa sĩ hoạt hình và các chuyên gia sáng tạo khác mới có thể được mục tiêu của chính phủ. Yasui dự đoán rằng số lượng những người lao động này có thể sẽ giảm 27%, từ 6.211 người vào năm 2019 xuống còn 4.562 người vào năm 2050.
Sự suy giảm đã diễn ra, chủ yếu tình trạng làm việc quá sức của các họa sĩ hoạt hình có kinh nghiệm. Mức lương thấp và cơ hội nghề nghiệp hạn chế đối với những người trẻ tuổi càng khiến ngành này khó thu hút nhân tài.
Nhiều họa sĩ hoạt hình kỳ cựu, kiệt sức vì liên tục sửa lỗi cho những nhân viên ít kinh nghiệm hơn, cuối cùng đã rời khỏi ngành. Song song với đó, các họa sĩ hoạt hình trẻ tuổi cũng thường nghỉ việc vì bị giao nhiều nhiệm vụ không cần thiết. Cơ hội thăng tiến không có nhiều.
“Do anime ngày càng có nhiều nét vẽ chi tiết nên cần nhiều nhân viên hơn để xử lý khối lượng công việc bổ sung”, nhà phân tích Tadashi Sudo cho biết. “Sản xuất anime không thể chỉ dựa vào các họa sĩ hoạt hình có tay nghề cao. Các chuyên gia trung cấp giàu kinh nghiệm, cũng như đội ngũ nhân viên xử lý các nhiệm vụ cơ bản, đều không thể thiếu. Ngành công nghiệp này đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng các họa sĩ hoạt hình, đạo diễn, trợ lý sản xuất và các nhân viên khác do mức lương thấp kỷ lục và khối lượng công việc tăng đột biến gần đây”.
Một cuộc khảo sát năm 2023 của Hiệp hội Văn hóa Phim và Anime Nhật Bản (NAFCA), 45% họa sĩ hoạt hình kiếm được dưới 2,4 triệu yên một năm (chưa đến 400 triệu VNĐ). “Trong khi một số cá nhân kiếm được thu nhập đáng kể, nhiều người khác vẫn phải vật lộn trong những công việc không ổn định, lương thấp”, Sudo cho biết. “Những nỗ lực cải thiện môi trường làm việc nói chung vẫn chỉ hoàn thành một nửa”.
Các họa sĩ hoạt hình giàu kinh nghiệm có thể kiếm được hơn 1 triệu yên mỗi tháng, nhưng tiền lương cho mỗi dự án không tăng, theo họa sĩ hoạt hình Terumi Nishii. “Khối lượng công việc của tôi chỉ tăng lên, vì hiện tại tôi xử lý nhiều công việc cùng một lúc”.
Mặc dù hoạt hình Nhật Bản ngày càng phổ biến trên toàn thế giới, nhiều họa sĩ hoạt hình trong nước vẫn chưa thấy mức tăng thu nhập tương ứng. Năm 2023, thị trường phát trực tuyến cho anime Nhật Bản đã tăng 51%, chủ yếu là do nhu cầu ở nước ngoài, nhưng doanh thu của các công ty sản xuất Nhật Bản từ các dịch vụ này chỉ tăng 6%.
“Để phát triển tài năng và cải thiện phúc lợi cho người lao động, cần đảm bảo ngân sách đầy đủ”, ông cho biết. “Tuy nhiên, theo thông lệ hiện tại của ngành, chi phí sản xuất đang được thiết lập theo dựa trên doanh thu dự kiến”.
Đối mặt với tình trạng thiếu hụt họa sĩ hoạt hình, các hãng phim cũng đã bắt đầu đầu tư vào việc phát triển tài năng. Bandai Namco Filmworks, một công ty sản xuất anime hàng đầu có trụ sở tại Tokyo, đã mở hai học viện Sunrise đào tạo thế hệ họa sĩ hoạt hình và họa sĩ nền tiếp theo. “Chúng tôi đặt mục tiêu đào tạo ra những nhà sáng tạo hàng đầu trong 20 năm tới”, Osamu Taniguchi, người đứng đầu trụ sở sản xuất IP của công ty cho biết.
Đặc biệt, các công ty như K&K Design tại Nagoya đã bước vào giai đoạn thử nghiệm khi áp dụng AI để hỗ trợ vẽ cảnh nền và tô màu – công việc vốn phải mất cả tuần cho chỉ một cảnh tĩnh – thì nay có thể hoàn thành trong vỏn vẹn 5 phút. Lúc này, animator có thể tập trung vào phần lõi sáng tạo – nhân vật, cấu trúc cốt truyện, cảm xúc – thay vì chăm chăm đẩy tăng số lượng nhân sự làm nghề.
Dĩ nhiên, mọi câu chuyện “cứu rỗi” đều có mặt trái. Khi AI xuất hiện, lo lắng về quyền tác giả ngày càng lớn. Nikkei Asia chỉ ra rằng dù chính phủ Nhật đã bắt đầu hỗ trợ và đẩy mạnh các sáng kiến AI trong hoạt động sáng tạo manga và anime, vẫn tồn tại căng thẳng giữa việc bảo vệ quyền sáng tác và hướng đến hiệu quả.
Các chuyên gia ngành diễn giải rằng nếu được sử dụng khéo léo, AI có thể góp phần tái cấu trúc toàn diện: giảm tải cho animator, nâng cao năng suất, giảm chi phí sản xuất, và mở đường cho các studio nhỏ có thể cạnh tranh tốt hơn. Kỹ sư sáng tạo có thể làm việc trong môi trường lành mạnh hơn thay vì đấu tranh bằng chính sinh lực của mình.
Theo: Nikkei Asia