Tại thị trấn Al Aweer, cách trung tâm Dubai khoảng 20km, một trung tâm bán buôn trái cây, rau củ lớn nhất Trung Đông đang trở thành điểm trung chuyển không chính thức cho hàng hóa từ Iran. Được mệnh danh là “pháo đài bí mật”, khu chợ rộng 1 km2 này không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng tăng mạnh tại vùng Vịnh, mà còn là mắt xích quan trọng trong mạng lưới buôn lậu quy mô lớn, mang lại nguồn ngoại tệ quan trọng cho kinh tế Iran.
Sau cuộc xung đột kéo dài 12 ngày với Israel, Iran rơi vào tình trạng bị cô lập hơn bao giờ hết. Dù vẫn xuất khẩu dầu, quốc gia thuộc BRICS này gặp khó trong việc kiếm ngoại tệ do Mỹ siết chặt các lệnh trừng phạt tài chính. Trong bối cảnh đó, xuất khẩu trái cây, rau củ sang vùng Vịnh trở thành nguồn thay thế hiệu quả. Iran hiện chiếm đến 90% lượng cà chua, súp lơ và dưa hấu nhập khẩu của UAE.
Ngành nông nghiệp Iran chiếm 20% kim ngạch xuất khẩu (không tính dầu mỏ) và là sinh kế của khoảng 23 triệu người. Nhà nước đang tăng cường hỗ trợ ngành này như trợ cấp nước, phân bón và năng lượng giá rẻ; tài trợ công nghệ canh tác hiện đại như thủy canh và nhà kính. Diện tích trồng nhà kính tại Iran đã tăng gấp 3 lần kể từ đầu thập niên 2010.
Tờ Economist ước tính năm 2024, xuất khẩu nông sản mang về cho Iran ước tính 4–5 tỷ USD, trong đó có nhiều lô hàng đi qua UAE và sau đó được tái xuất đến các quốc gia vùng Vịnh như Qatar, Oman hay kể cả những nước tuyên bố không nhập khẩu từ Iran như Saudi Arabia.
Theo điều tra của Economist, trái cây và rau từ 36.000 hộ nông dân nhỏ tại Iran được vận chuyển đến cảng Bandar Lengeh, rồi đi tàu nhỏ chỉ mất 6 giờ sang cảng Sharjah (UAE). Chi phí vận chuyển một container từ Iran sang kho UAE chỉ khoảng 8.000 dirham (2.200 USD) – chỉ bằng 1/4 so với nhập từ Thổ Nhĩ Kỳ hay Ai Cập.
Thanh toán cho hàng hóa Iran không diễn ra qua hệ thống ngân hàng chính thống do lo ngại trừng phạt. Thay vào đó, thương nhân dùng hệ thống thanh toán ngầm được gọi là “hundi”. Cụ thể, nhà nhập khẩu UAE trả tiền mặt (dirham) cho bên trung gian tại Dubai, sau đó phía trung gian chuyển ngoại tệ cho các nhà xuất khẩu hàng hóa như linh kiện, thiết bị – những mặt hàng Iran cần. Hàng hóa di chuyển hai chiều, nhưng tiền tệ thì không, tức là dirham không cần đổi sang đồng rial của Iran.
Sau khi đến Sharjah, hàng Iran được đưa tới chợ Al Aweer. Tại đây, các nhà buôn đóng vai trò trung gian, đặt hàng từ Iran, phân phối khắp UAE và các nước khác. Để tránh bị kiểm tra, họ trộn rau quả Iran với hàng từ Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập hay châu Âu, hoặc dùng bao bì của các thương hiệu lớn để che giấu nguồn gốc.
Nhiều siêu thị cũng tham gia vào quá trình này. Một container cà chua Iran giá 1 dirham/kg có thể được bán lại với giá 20–25 dirham/kg nếu trộn cùng hàng nhập đắt tiền hơn. Những khoản chênh lệch khổng lồ này tạo động lực để tiếp tục việc này. Tthậm chí một số chuỗi siêu thị nổi tiếng bị tố bao che cho hành vi gian lận này.
Hàng Iran cũng được tái xuất lậu sang các quốc gia như Saudi Arabia – nơi cấm nhập trái cây từ Iran. Chỉ cần dán nhãn mới, ví dụ ghi nguồn gốc từ Azerbaijan hoặc Tây Ban Nha, và sử dụng giấy tờ từ lô hàng hợp pháp, thương nhân có thể “rửa nguồn” thành công. Nhiều nhà ngoại giao châu Âu đã phàn nàn vì hàng Iran giả mạo xuất xứ gây ảnh hưởng đến xuất khẩu chính ngạch của họ.
Chiến lược mở cửa thị trường không kiểm soát của UAE đang khiến ngành nông nghiệp nội địa tổn thất nặng nề. Một nông trại lớn ở vùng nông nghiệp Al Ain cho biết sản lượng cà chua giảm mạnh do giá sụt sâu. Chi phí sản xuất của nông dân UAE khoảng 2 dirham/kg, trong khi hàng Iran rẻ một nửa.
Chính phủ UAE đặt mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu về an ninh lương thực toàn cầu vào năm 2051, đầu tư mạnh vào các dự án nông nghiệp công nghệ cao ở Dubai hay trang trại trong nhà lớn nhất thế giới ở Abu Dhabi. Tuy nhiên, việc để hàng nhập khẩu giá rẻ lấn át đang đi ngược lại chiến lược này.
Một số ý kiến cho rằng UAE và các nước vùng Vịnh chấp nhận hàng Iran để giữ giá lương thực thấp, giảm nguy cơ xung đột trong khu vực, hoặc nhằm tiết kiệm tài nguyên nước quý giá.
Tham khảo: The Economist