Ngày 19/11, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường bắt đầu chuyến thăm Zambia. Đây là chuyến công du Zambia đầu tiên của một lãnh đạo cấp cao Trung Quốc kể từ năm 2007 và cũng là chuyến thăm đầu tiên của ông Lý Cường tới khu vực hạ Sahara. Sau Zambia, nhà lãnh đạo Trung Quốc sẽ đến Johannesburg (Nam Phi) vào 21/11 để dự thượng đỉnh G20 khai mạc vào ngày hôm sau.
Trọng tâm của chuyến thăm là thỏa thuận hiện đại hóa tuyến đường sắt trọng yếu của quốc gia nghèo tại châu Phi này.
Theo đó, Trung Quốc đồng ý tài trợ 1,4 tỷ USD để nâng cấp và vận hành tuyến đường sắt dài 1.860 km, nối khu vực khai thác đồng của Zambia với cảng Dar es Salaam của Tanzania. Tổng công ty xây dựng dân dụng Trung Quốc (CCECC) sẽ vận hành tuyến đường sắt chiến lược này trong 30 năm để thu hồi vốn.
Dự án của Cơ quan Đường sắt Tanzania–Zambia (Tazara) sẽ giúp Trung Quốc vận chuyển khoáng sản quan trọng như đồng và coban từ Zambia và Cộng hòa Dân chủ Congo ra bờ Ấn Độ Dương. Dự án được triển khai trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị gia tăng về hạ tầng logistics tại châu Phi. Tại đây, có Hành lang Lobito do Mỹ hậu thuẫn nối vùng mỏ với cảng Lobito (Angola), và Hành lang Nacala do Nhật Bản hậu thuẫn dẫn ra cảng Nacala (Mozambique).
Zambia là nước sản xuất đồng lớn thứ hai ở châu Phi sau Congo. Quốc gia này cũng giàu vàng, đá quý, quặng niken, lưu huỳnh, hợp kim sắt, thanh sắt, coban,... đã thu hút nhiều công ty Trung Quốc.
Tại thủ đô Lusaka, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường sẽ gặp Tổng thống Hakainde Hichilema để rà soát các thỏa thuận, trong đó có dự án Tazara, đồng thời tìm kiếm các cơ hội hợp tác mới, theo tuyên bố của cơ quan ngoại giao Zambia.
Bộ trưởng Ngoại giao Mulambo Haimbe nhấn mạnh rằng Trung Quốc là “người bạn đáng tin cậy” của Zambia trong hơn 6 thập kỷ, hỗ trợ nước này phát triển ở nhiều lĩnh vực như hạ tầng, khai khoáng, y tế, giáo dục và sản xuất. Đại sứ Trung Quốc tại Zambia, Han Jing, nói rằng vốn viện trợ và đầu tư của Bắc Kinh đang thúc đẩy “chuyển đổi kinh tế và tiến bộ xã hội” tại Zambia.
Theo Emmanuel Matambo, Giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu châu Phi – Trung Quốc thuộc Đại học Johannesburg, Bắc Kinh đang muốn củng cố cam kết với các nước đang phát triển trong bối cảnh Mỹ hướng nội hơn. Tuy nhiên, ông cho rằng Zambia cần yêu cầu doanh nghiệp Trung Quốc chú ý hơn tới vấn đề rủi ro môi trường khi khai thác khoáng sản tại đây.
Hồi tháng 2, khoảng 50 triệu lít chất thải axit từ hồ chứa bùn thải được vận hành bởi Sino-Metals Leach Zambia và NCF Africa Mining – 2 công ty con thuộc doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc – đã gây ô nhiễm sông Kafue gần thành phố Kitwe. Sự cố tàn phá đất nông nghiệp và khiến gần 200 nông dân Zambia nộp đơn kiện đòi 80 tỷ USD tiền bồi thường và chi phí khắc phục môi trường dài hạn.
Trung Quốc hiện là chủ nợ song phương lớn nhất của Zambia, trong khi Lusaka gặp khó khăn trong việc trả nợ và muốn Bắc Kinh nới lỏng điều kiện trả nợ. Quốc gia châu Phi này đang nợ Trung Quốc khoảng 4,1 tỷ USD. Hai bên – cùng các chủ nợ khác – đã tái cơ cấu 6,3 tỷ USD nợ vào năm 2023.
Tuy vậy, theo Yufan Huang, nghiên cứu sinh tại Viện Nghiên cứu Trung Quốc–châu Phi thuộc Đại học Johns Hopkins, vấn đề tái cơ cấu nợ không còn quá lớn kể từ khi thỏa thuận tái cơ cấu nợ năm 2023 được ký kết. Theo Huang, các ngân hàng thương mại Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận nguyên tắc với Zambia từ năm ngoái, theo đánh giá lần thứ 5 của IMF.