Chính phủ Hà Lan vừa có động thái hiếm hoi khi kích hoạt Đạo luật Bảo đảm Nguồn cung hàng hóa (Goods Availability Act) để giành quyền kiểm soát tạm thời đối với Nexperia - công ty sản xuất chip đặt trụ sở tại Nijmegen nhưng thuộc sở hữu của tập đoàn Trung Quốc Wingtech Technology.
Đây là lần đầu tiên đạo luật này được áp dụng trong lĩnh vực công nghệ, và theo giới quan sát, quyết định này phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong cách châu Âu định nghĩa khái niệm “an ninh công nghệ”.
Từ thương vụ mua bán đến cuộc can thiệp chưa từng có
Nexperia, từng là một bộ phận của Philips, chuyên sản xuất diode và transistor - những linh kiện cơ bản nhưng thiết yếu trong xe hơi và thiết bị điện tử. Sau khi được Wingtech Technology mua lại hoàn toàn vào năm 2019 thông qua công ty con Yuecheng Holding, Nexperia mở rộng nhanh chóng tại châu Âu, đồng thời thu hút sự chú ý của các cơ quan an ninh phương Tây.
Tập đoàn Wingtech từng bị Mỹ đưa vào “Entity List” năm 2024, hạn chế tiếp cận công nghệ Mỹ do lo ngại rủi ro an ninh. Việc một doanh nghiệp Trung Quốc kiểm soát nhà máy bán dẫn lớn tại Hà Lan - một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng chip toàn cầu - khiến chính phủ nước này ngày càng thận trọng.
Theo Bộ Kinh tế Hà Lan, quyết định can thiệp được đưa ra sau khi cơ quan chức năng “phát hiện các thiếu sót nghiêm trọng trong quản trị doanh nghiệp” và “nguy cơ ảnh hưởng đến khả năng cung ứng quốc gia”. Dù không công bố chi tiết, chính phủ cho biết những dấu hiệu này đủ cơ sở để áp dụng biện pháp đặc biệt.
Nexperia hiện là một trong những nhà sản xuất lớn nhất thế giới các dòng chip đơn giản như diode và transistor. Ảnh: Reuters
Quyền kiểm soát tạm thời và cơ chế “giám sát chiến lược”
Theo phán quyết của Tòa án Amsterdam, Giám đốc điều hành người Trung Quốc Zhang Xuezheng bị đình chỉ chức vụ tạm thời. Một giám đốc độc lập người Hà Lan được chỉ định, có quyền bỏ phiếu cao hơn trong các quyết định của hội đồng quản trị.
Đồng thời, một cơ quan quản lý tạm thời của nhà nước sẽ giám sát phần lớn cổ phần Nexperia nhằm bảo đảm các quyết định chiến lược - ví dụ như hợp tác, chuyển giao công nghệ hay mua bán tài sản - không chịu ảnh hưởng từ bên ngoài.
Chính phủ Hà Lan nhấn mạnh: “Đây không phải là quốc hữu hóa”, mà là biện pháp can thiệp giới hạn trong thời gian nhất định để bảo vệ lợi ích quốc gia và sự ổn định chuỗi cung ứng.
Các hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng ngày của Nexperia vẫn được duy trì bình thường.
An ninh công nghệ và “áp lực đồng minh”
Hà Lan hiện đóng vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu, đặc biệt là khi nước này sở hữu ASML - công ty duy nhất trên thế giới sản xuất thiết bị in thạch bản tiên tiến bằng công nghệ EUV (Extreme Ultraviolet) và có thị phần lớn nhất trong ngành. Vì vậy, mọi rủi ro liên quan đến công nghệ chip đều được xem là “vấn đề chiến lược”.
Một số nguồn tin từ báo chí châu Âu cho biết Mỹ từng cảnh báo Hà Lan về vai trò của ông Zhang Xuezheng, cho rằng việc duy trì ban lãnh đạo hiện tại có thể khiến Nexperia bị cuốn vào lệnh trừng phạt của Washington.
Mặc dù chính phủ Hà Lan phủ nhận “áp lực chính trị trực tiếp”, nhưng động thái này được giới chuyên môn nhìn nhận là phù hợp với xu hướng chung của phương Tây trong việc kiểm soát dòng đầu tư từ Trung Quốc.
Trung Quốc phản đối, châu Âu thận trọng
Ngay sau khi phán quyết được công bố, Wingtech ra tuyên bố phản đối mạnh mẽ, cho rằng hành động của Hà Lan là “can thiệp mang động cơ chính trị” và “không dựa trên bằng chứng cụ thể”.
Công ty khẳng định vẫn giữ quyền lợi kinh tế từ cổ phần, dù tạm thời mất quyền điều hành.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc gọi đây là “sự lạm dụng khái niệm an ninh quốc gia”, đồng thời kêu gọi các nước châu Âu duy trì môi trường đầu tư cởi mở.
Ngược lại, Ủy ban châu Âu bày tỏ sự ủng hộ “thận trọng”, nhấn mạnh rằng các quốc gia thành viên có quyền bảo vệ công nghệ trọng yếu, miễn là hành động minh bạch và phù hợp với luật thị trường nội khối.
Tác động dài hạn: Tiền lệ cho châu Âu?
Giới phân tích nhận định vụ Nexperia có thể trở thành bước ngoặt trong chính sách công nghiệp của châu Âu, nơi các chính phủ ngày càng xem công nghệ là yếu tố an ninh quốc gia, không chỉ là vấn đề kinh tế.
Các nước như Đức và Anh trước đó cũng từng yêu cầu doanh nghiệp Trung Quốc thoái vốn khỏi một số công ty chip nội địa, nhưng chưa biện pháp nào có tính chất “kiểm soát trực tiếp” như Hà Lan lần này.
Về phía Wingtech, tập đoàn cho biết đang xem xét các biện pháp pháp lý để phản đối quyết định của Hà Lan, bao gồm khả năng khởi kiện tại tòa án quốc tế.
Nếu xảy ra, vụ việc có thể kéo dài và tạo thêm căng thẳng trong quan hệ thương mại Trung Quốc – châu Âu, vốn đã chịu sức ép từ chuỗi biện pháp kiểm soát công nghệ mà Mỹ dẫn dắt.
Biểu hiện mới của cạnh tranh công nghệ toàn cầu
Việc Hà Lan can thiệp vào Nexperia không chỉ là vấn đề riêng của một công ty, mà là minh chứng cho sự chuyển dịch nhận thức của châu Âu: từ tự do kinh tế tuyệt đối sang bảo vệ năng lực công nghệ chiến lược.
Trong bối cảnh Mỹ, EU và các đồng minh đang tìm cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, vụ Nexperia có thể được xem là một cột mốc đánh dấu việc “tự do thị trường” bắt đầu nhường chỗ cho “an ninh công nghệ”.
Tham khảo: Reuters, Bloomberg, The Guardian