Tọa lạc ở độ cao gần 4.000 mét trên dãy núi Thiên Sơn thuộc vùng Issyk-Kul phía đông Kyrgyzstan, mỏ vàng Kumtor từ lâu đã được xem là “viên ngọc quý” trong ngành công nghiệp khai khoáng của quốc gia Trung Á này.
Kể từ khi được phát hiện vào năm 1978 trong một chương trình khảo sát địa chất thời Liên Xô, Kumtor đã trải qua hàng chục năm phát triển, vận hành thương mại từ năm 1997, với hình thức khai thác lộ thiên là chủ đạo. Tuy nhiên, một bước ngoặt lớn đã xảy ra khi chính phủ Kyrgyzstan quyết định quốc hữu hóa mỏ vào năm 2021, đánh dấu giai đoạn chuyển tiếp, mở ra một hướng khai thác mới, đào sâu vào lòng đất.
Mỏ Kumtor ở Kyrgyzstan.
Sau hơn 2 thập kỷ khai thác lộ thiên, Kumtor chính thức bước vào giai đoạn khai thác hầm lò từ tháng 8/2025. Theo thông báo của chính phủ, tới thời điểm đó, khoảng 1.600 mét đường hầm đã được đào xong, chuẩn bị cho một chu kỳ vận hành kéo dài 17 năm. Động thái này không chỉ nhằm kéo dài vòng đời mỏ, mà còn nhằm giảm thiểu tác động môi trường, đặc biệt là nguy cơ ảnh hưởng đến các sông băng trong khu vực permafrost.
Điểm nhấn quan trọng nhất trong đợt tái cấu trúc chiến lược này là việc chính phủ Kyrgyzstan công bố bổ sung thêm 147 tấn vàng vào bảng cân đối tài nguyên quốc gia, nhờ kết quả của hoạt động khảo sát và thăm dò tại khu vực hầm lò.
Theo giới chức, con số này cho thấy “trữ lượng địa chất” mới được xác nhận và có thể khai thác trong tương lai gần. Mặc dù một số chuyên gia quốc tế vẫn giữ thái độ thận trọng về khả năng khai thác thực tế, nhưng với Kyrgyzstan, đây là một “mỏ vàng tiềm năng” mang tầm chiến lược quốc gia.
Thành tựu trên không đến một cách dễ dàng. Theo báo cáo kỹ thuật năm 2021, kể từ năm 1998, đã có tổng cộng 1.847 mũi khoan kim cương được thực hiện quanh khu vực Kumtor, với tổng chiều sâu lên tới 519.845 mét. Khối lượng khoan khổng lồ này không chỉ giúp xác định đường ranh trữ lượng quặng, mà còn mở đường cho chiến lược khai thác sâu, kết hợp giữa lộ thiên và hầm lò trong nhiều thập kỷ tới.
Trong báo cáo kỹ thuật năm 2021, trước khi khai thác hầm lò được thúc đẩy, trữ lượng của Kumtor được công bố ở mức khoảng khoảng 196 tấn vàng.
Bên cạnh việc mở rộng trữ lượng dưới lòng đất, chính phủ Kyrgyzstan cũng đang nghiên cứu khả năng tái chế bãi thải quặng, nơi ước tính còn chứa hơn 100 tấn vàng. Nếu kết hợp hiệu quả cả 3 hướng là khai thác lộ thiên, khai thác hầm lò và tái chế bãi thải, tuổi thọ của mỏ Kumtor có thể kéo dài thêm từ 40 đến 50 năm nữa, theo nhận định của Tổng thống nước này.
Tuy nhiên, phía sau bức tranh tươi sáng là những dấu hỏi lớn về hiệu quả vận hành và tính minh bạch tài chính kể từ sau khi quốc hữu hóa. Dù chính phủ khẳng định doanh thu từ Kumtor đã tăng mạnh, một số nhà quan sát lại cho rằng số liệu ngân sách không phản ánh đúng kỳ vọng. Việc thiếu báo cáo công khai về sản lượng, doanh thu và quy trình bán vàng càng khiến dư luận đặt dấu hỏi về khả năng quản trị của nhà nước đối với một tài sản từng do tập đoàn Canada Centerra Gold quản lý trong nhiều năm.
Ngoài ra, các thách thức kỹ thuật tại độ cao lớn, địa hình băng giá, và nguy cơ sạt lở đất do biến đổi khí hậu cũng là những yếu tố tiềm ẩn rủi ro đối với hoạt động khai thác hầm lò kéo dài. Các tổ chức môi trường trong và ngoài nước đã nhiều lần cảnh báo về tác động tới các sông băng và hệ sinh thái khu vực. Đây là một phần lý do thúc đẩy chính quyền chuyển hướng sang mô hình khai thác dưới lòng đất ít gây xáo trộn bề mặt hơn.
Tổng hợp